IV. Crestomatías

A) Chrestomathia Pliniana (2010-2020) by Sandra Ramos

B) Chrestomathiae Latinae (ss. XVIII-XIX):

1723: Chrestomathia Pliniana; oder, Auserlesene Stellen aus C. Plinii Secundi Historia Natvrali, Nach den besten Editionen Hardvini und Ioh. Frid. Gronovii recensiret, hin und wieder verbessert, und weitläufftig erkläret / Auch mit einem Register versehen von Ioh. Matthias Gesner / Jena: bey Johann Felix Bielcken.
                 Reed. de 1766 y 1776: Chrestomathia Pliniana, oder: Auserlesene Stellen aus C. Plinii Secvndi Historia Naturali, Nach den besten Ausgaben Hardvini und Ioh. Frid. Gronovii … Ioh. Matthias Gesner. Leipzig und Belle, Berlegts George Conrad Ofellius.

1750: Selecta latini sermonis exemplaria é scriptoribus probatissimis, ad Christianae juventutis vsum collecta: Pars quarta. Non Auctores modò, sed etiam partes operis elegeris. Quintil. L. I. cap. 5. Lutetiae Parisiorum, Apud Hipp. Lud. Guerin, & Lud. Fr. Delatour, viâ Jacobeâ, sub signo S. Thomae Aquinatis. M.DCC.LVI [Cette quatrieme Partie continent des Extraits de Suétone, de Pline le Naturaliste, de Pline le jeune, de Vitruve, de Senéque le Philosophe, de Celse, 24 Discours choisis de Quinte-Curce, de Salluste & de Tite-Live, enfin six Discours entiers de Cicéron], pp. 75- 83.[1]

1776: Selecta quaedam ex C. Plinii Secundi Historia Naturali, ad usumscholarum accommodata. Warringtoniae: Typis Gulielmi Eyres; Impensis J. Johnson, in Coemeterio D. Pauli, Londini. [Praefatio: J. A(ikin)][2]

1800: Ex C. Plinii Secvndi Historia Naturali excerpta quae ad artes spectant. Lectionibvs Academicis accommodata a Chr. G. Heyne. Ad Calcem svbiicivntvr eivsdem annotations. Gotting.

1807: Principia Officiorum Historiæ et Geographiæ ex Cicerone, Plinio Secundo, Justino, Curtio, Aurelio Victore, Cæsare, Tacito et Melá excerpta in usum Scholarum 12mo 191 pp 3s 6d Typogr. Readingensi et apud Richardson &c Londini 1807.

1824: Ex C. Plinii Secundi Historiae Naturalis libro XXXIV excerpta quae adartes spectant. Edidit Ernest. Frid. Wuestemann. Gothae, apud Carolum Glaeserum.

1829: Excerpta ex Caii Plinii Secundi in usum scholarum. Notas adjecit Gulielmus Turner, in nova institutione Novocastrensi praelector. Londini: impensis Baldwin et Cradock
            Reed. de 2008 y 2010 en Kessinger Publishing.

1857: Chrestomathia Pliniana, L. Ulrichs, Berlin.


C) Chrestomathiae vernaculae:




D) Selecciones, excerptae, comics y otras versiones de la NH contemporáneas:


 Gaius Suetonius Tranquillus, De Historicis 80.1          

codd.nat.hist.plinii 11-15 [PHI]

  Plinivs Secvndvs Nouocomensis equestribus militiis in-       80.1
dustrie functus, procurationes quoque splendidissimas et con-
tinuas summa integritate administrauit; et tamen liberalibus
studiis tantam operam dedit, ut non temere quis plura in
ocio scripserit. itaque bella omnia, quae umquam cum Ger-        5
manis gesta sunt XX uoluminibus comprehendit; item na-
turalis historiae XXXVII libros absoluit. periit clade Cam-
paniae; cum enim Misenensi classi praeesset et flagrante
Vesuuio ad explorandas propius causas liburnica pertendisset,
nec aduersantibus uentis remeare posset, ui pulueris ac fauillae 10
oppressus est, uel ut quidam existimant a seruo suo occisus,
quem aestu deficiens, ut necem sibi maturaret, orauerit.





  • Daisy Dunn (2021)
  • Bajo la sombra del Vesubio. Vida de Plinio
  • Título original: In the Shadow of Vesuvius. A life of Pliny
  • Trad. de Victoria León
  • Colección: Biblioteca de Ensayo / Serie mayor 120
  • Editorial Siruela


  • Mari Yamazaki (guión), Tori Miki (dibujos) (2013)
  • Título original: Plinivs (プリニウス)
  • Editorial japonesa: Shinchosha 
  • Editorial española: Ponent Mon    
  • Colección: Manga
  • Sentido de lectura: Oriental
  • Números en japonés: 12 (serie completa) 2013-2021
  • Números en castellano: 3 (serie cancelada) 2016-17
  • Números en frances: 11 (serie complet



  • Xose Antonio López Silva (2013)
  • Título: Historia Natural de Plinio. El bibliotecario del mundo
  • Editorial española: Guadalmazán    
  • Colección: Divulgación científica
  • ISBN: 978-84-17547-59-2
  • Páginas: 600






[1] Cf. ibidem: “Il ne faut qu’ouvrir Pline le Naturaliste pour y trouver des choses curieuses & amusantes à chaque article... Si le style de cet Ecrivain si célebre est d’un accès difficile, on est bien récompensé de sa peine, par ce qu’on trouve d’agréable dans le fond. Comme c’est un des magasins où le bons Maîrres vont puiser des sujets de composition nous n’en avons tiré que ce qu’il en faut pour piquer la curiosité des jeunes gens” (IV-V). La selección de textos pertenece a los libros 2, 8 y 10.

[2] Hemos dirigido el trabajo para la obtención del DEA "Plinio y su transcendencia en autores de la Edad Contemporánea. Un caso práctico: la crestomatía de John Aikin (1776)”, realizado por nuestra alumna Mª Eugenia Galindo Forero, donde se realiza una aproximación al género de la crestomatía. Diss. (D.E.A. 15/12/2011) Curso 2010-11.